بازتاب عشق محمود به ایاز در داستان های فارسی

داستان عشق سلطان محمود غزنوی به غلام ترک خود، جز جنبه­ی افسانه­ای آن، واقعیتی تاریخی هم دارد که از سده­ی ششم به بعد، واقعیت تاریخی آن دگرگون شد و کسانی چون احمد غزالی، عین القضات همدانی، عطّار نیشابوری و مولوی از آن برای تبیین مفاهیم عرفانی بهره بُردند. در سده‏های دهم و یازدهم هجری، داستان دلبستگی محمود به ایاز، مورد توجّه شاعران منظومه پرداز قرار گرفت و چند منظومه با همین نام سرودند.این داستان دستمایه­ی بسیاری از شاعران و نویسندگان فارسی زبان بوده و تأثیر بسزایی بر تصویرپردازی و معنی­سازی شاعران عارف و غیر عارف داشته است. دراین مقاله داستان­های کوتاه و منظومه­های بلند را در آثار ادبی جست وجو شده و ضمن یافتن پیشینه­ی هریک­، با روایت­های مشابه مقایسه می­شوند.در این تحقیق هفتاد داستان کوتاه درمتون منظوم و منثور ادب فارسی است که قدیم­ترین آن­ها در  قابوس­نامه و حدیقه سنایی است. با رواج منظومه سرایی درسده­­ی دهم و یازدهم، هشت منظومه­ی مستقل نیز از داستان وجود دارد. مثنوی عرفانی محمود و ایاز زلالی خوانساریمهم­ترین و مفصل­ترین آن­هاست.